Tiêu hôn thường bị hiểu sai là ly hôn theo kiểu Công Giáo. Thật ra, tiêu hôn là một tuyên bố của Giáo Hội Công Giáo rằng, sau khi đã điều tra cẩn thận, có những sai sót được phát hiện ra trong mối quan hệ làm cho hôn nhân đó vô hiệu. Những sai sót này phải có trước khi diễn ra sự đồng thuận giữa hai người theo cách mà những sai sót này ngăn cản sự đồng thuận thực sự và dẫn đến hôn nhân vô hiệu. Tiêu hôn không có hiệu lực trong luật dân sự. Đó là lý do vì sao ly hôn dân sự xảy ra trước khi tuyên bố hôn nhân vô hiệu.
Giáo luật xác định những ngăn trở làm cho một cuộc hôn nhân vô hiệu. Đầu tiên, một số ngăn trở, như mối dây hôn phối trước, lời khấn hoặc chức thánh, chưa đủ tuổi (không phải độ tuổi áp dụng giáo luật), và quan hệ cận huyết (huyết thống) ngăn trở bí tích thành sự. Một số ngăn trở có thể làm vô hiệu sự đồng thuận, như thiếu năng lực tinh thần, thiếu phán đoán, hoặc các vấn đề tâm lý nghiêm trọng. Thứ hai, đồng tính, nghiện ngập (rượu hoặc ma túy), thiếu trưởng thành… cũng có thể ảnh hưởng đến tính thành sự của bí tích. Thứ ba là ngay lúc cưới, cô dâu hoặc chú rể có ý định ngược với giáo huấn căn bản về hôn nhân Kitô giáo, chẳng hạn như từ chối có con.
Việc tiêu hôn được tiến hành qua một tòa án trong Giáo Hội gọi là tòa án hôn phối. Người đệ đơn được chỉ định một người biện hộ. Các nhân chứng cần phải có bởi vì hôn nhân là một sự kiện công khai. Bảo hệ viên (a defender of the bond) được đặt lên để bảo vệ môi dây hôn phối. Sau khi các nhân chứng và người đệ đơn được phỏng vấn và một tòa ngoài được triệu tập. Nếu tòa này xác định rằng trên thực tế có điều gì đó cản trở sự đồng ý thực sự của cuộc hôn nhân, thì tiêu hôn được chấp thuận. Tuyên bố tiêu hôn tự động được gửi đến tòa án cấp cao hơn nữa của Giáo Hội để đảm bảo quá trình này được thực hiện đúng quy cách và hy vọng phê chuẩn quyết định của tòa.
Mỗi thủ tục tiêu hôn khác nhau tùy theo hình thức tiêu hôn. Loại thứ nhất là một thủ tục giấy tờ áp dụng khi kết hôn không thành sự ngay từ đầu vì không cử hành theo thể thức Giáo Hội. Để có hiệu lực, hôn nhân Công Giáo phải là giữa hai người (nam và nữ) trưởng thành đồng ý nêu rõ ý định của họ trước hai nhân chứng và một thừa tác viên Công Giáo hợp lệ trong Giáo hội. Không cử hành theo thể thức Giáo Hội có nghĩa là thiếu đi một trong những điều quy định này.
Nếu một người Công Giáo được rửa tội kết hôn ngoài Giáo Hội mà không có phép chuẩn, thì cuộc hôn nhân đó không thành sự. Để được tuyên bố vô hiệu, phải có giấy chứng nhận rửa tội và giấy chứng nhận kết hôn, và người đệ đơn phải điền vào một bảng thông tin cùng với hai nhân chứng mà hai người này sẽ làm chứng rằng cặp vợ chồng này chưa bao giờ kết hôn trong Giáo Hội Công Giáo. Các giấy tờ sau đó được gửi đến văn phòng giám mục, và một tuyên bố hôn nhân vô hiệu sẽ được cấp.
Chuyển ngữ: Nhóm Maiorica, Học viện Dòng Tên
Nguồn: Rev. John Trigilio JR., Ph.D., and Rev. Kenneth D. Brighenti, Ph.D., The Catholicism Answer Book- The 300 Most Frequently Asked Question, (Naperville, Illinois: Sourcebooks, Inc., 2007), 141-42.
